Lucan - Bellum Civile (9)

1 At non in Pharia manes iacuere fauilla

2 nec cinis exiguus tantam conpescuit umbram

3 prosiluit busto semustaque membra relinquens

4 degeneremque rogum sequitur conuexa Tonantis

5 qua niger astriferis conectitur axibus aer

6 quodque patet terras inter lunaeque meatus

7 semidei manes habitant quos ignea uirtus

8 innocuos uita patientes aetheris imi

9 fecit et aeternos animam collegit in orbes

10 non illuc auro positi nec ture sepulti

11 perueniunt illic postquam se lumine uero

12 inpleuit stellasque uagas miratus et astra

13 fixa polis uidit quanta sub nocte iaceret

14 nostra dies risitque sui ludibria trunci

15 hinc super Emathiae campos et signa cruenti

16 Caesaris ac sparsas uolitauit in aequore classes

17 et scelerum uindex in sancto pectore Bruti

18 sedit et inuicti posuit se mente Catonis

19 ille ubi pendebant casus dubiumque manebat

20 quem dominum mundi facerent ciuilia bella

21 oderat et Magnum quamuis comes isset in arma

22 auspiciis raptus patriae ductuque senatus

23 at post Thessalicas clades iam pectore toto

24 Pompeianus erat patriam tutore carentem

25 excepit populi trepidantia membra refouit

26 ignauis manibus proiectos reddidit enses

27 nec regnum cupiens gessit ciuilia bella

28 nec seruire timens nil causa fecit in armis

29 ille sua totae post Magni funera partes

30 libertatis erant quas ne per litora fusas

31 colligeret rapido uictoria Caesaris actu

32 Corcyrae secreta petit ac mille carinis

33 abstulit Emathiae secum fragmenta ruinae

34 quis ratibus tantis fugientia crederet ire

35 agmina quis pelagus uictas artasse carinas

36 Dorida tum Malean et apertam Taenaron umbris

37 inde Cythera petit Boreaque urguente carinas

38 Graia fugit Dictaea legit cedentibus undis

39 litora tunc ausum classi praecludere portus

40 inpulit ac saeuas meritum Phycunta rapinas

41 sparsit et hinc placidis alto delabitur auris

42 in litus Palinure tuum neque enim aequore tantum

43 Ausonio monimenta tenes portusque quietos

44 testatur Libye Phrygio placuisse magistro

45 cum procul ex alto tendentes uela carinae

46 ancipites tenuere animos sociosne malorum

47 an ueherent hostes praeceps facit omne timendum

48 uictor et in nulla non creditur esse carina

49 ast illae puppes luctus planctusque ferebant

50 et mala uel duri lacrimas motura Catonis

51 nam postquam frustra precibus Cornelia nautas

52 priuignique fugam tenuit ne forte repulsus

53 litoribus Phariis remearet in aequora truncus

54 ostenditque rogum non iusti flamma sepulchri

55 ergo indigna fui dixit Fortuna marito

56 accendisse rogum gelidosque effusa per artus

57 incubuisse uiro laceros exurere crines

58 membraque dispersi pelago conponere Magni

59 uolneribus cunctis largos infundere fletus

60 ossibus et tepida uestes inplere fauilla

61 quidquid ab exstincto licuisset tollere busto

62 in templis sparsura deum sine funeris ullo

63 ardet honore rogus manus hoc Aegyptia forsan

64 obtulit officium graue manibus o bene nudi

65 Crassorum cineres Pompeio contigit ignis

66 inuidia maiore deum similisne malorum

67 sors mihi semper erit numquam dare iusta licebit

68 coniugibus numquam plenas plangemus ad urnas

69 quid porro tumulis opus est aut ulla requiris

70 instrumenta dolor non toto in pectore portas

71 inpia Pompeium non imis haeret imago

72 uisceribus quaerat cineres uictura superstes

73 nunc tamen hinc longe qui fulget luce maligna

74 ignis adhuc aliquid Phario de litore surgens

75 ostendit mihi Magne tui iam flamma resedit

76 Pompeiumque ferens uanescit solis ad ortus

77 fumus et inuisi tendunt mihi carbasa uenti

78 linquere siqua fides Pelusia litora nolo

79 non mihi nunc tellus Pompeio siqua triumphos

80 uicta dedit non alta terens Capitolia currus

81 gratior elapsus felix de pectore Magnus

82 hunc uolumus quem Nilus habet terraeque nocenti

83 non haerere queror crimen commendat harenas

84 tu pete bellorum casus et signa per orbem

85 Sexte paterna moue namque haec mandata reliquit

86 Pompeius uobis in nostra condita cura

87 me cum fatalis leto damnauerit hora

88 excipite o nati bellum ciuile nec umquam

89 dum terris aliquis nostra de stirpe manebit

90 Caesaribus regnare uacet uel sceptra uel urbes

91 libertate sua ualidas inpellite fama

92 nominis has uobis partes haec arma relinquo

93 inueniet classes quisquis Pompeius in undas

94 uenerit et noster nullis non gentibus heres

95 bella dabit tantum indomitos memoresque paterni

96 iuris habete animos uni parere decebit

97 si faciet partes pro libertate Catoni

98 exsolui tibi Magne fidem mandata peregi

99 insidiae ualuere tuae deceptaque uixi

100 ne mihi commissas auferrem perfida uoces

101 iam nunc te per inane chaos per Tartara coniunx

102 si sunt ulla sequar quam longo tradita leto

103 incertum est poenas animae uiuacis ab ipsa

104 ante feram potuit cernens tua funera Magne

105 non fugere in mortem planctu contusa peribit

106 effluet in lacrimas numquam ueniemus ad enses

107 aut laqueos aut praecipites per inania iactus

108 turpe mori post te solo non posse dolore

109 sic ubi fata caput ferali obduxit amictu

110 decreuitque pati tenebras puppisque cauernis

111 delituit saeuumque arte conplexa dolorem

112 perfruitur lacrimis et amat pro coniuge luctum

113 illam non fluctus stridensque rudentibus Eurus

114 mouit et exurgens ad summa pericula clamor

115 uotaque sollicitis faciens contraria nautis

116 conposita in mortem iacuit fauitque procellis

117 prima ratem Cypros spumantibus accipit undis

118 inde tenens pelagus sed iam moderatior Eurus

119 in Libycas egit sedes et castra Catonis

120 tristis ut in multo mens est praesaga timore

121 aspexit patrios comites a litore Magnus

122 et fratrem medias praeceps tunc fertur in undas

123 dic ubi sit germane parens stat summa caputque

124 orbis an occidimus Romanaque Magnus ad umbras

125 abstulit haec fatur quem contra talia frater

126 o felix quem sors alias dispersit in oras

127 quique nefas audis oculos germane nocentis

128 spectato genitore fero non Caesaris armis

129 occubuit dignoque perit auctore ruinae

130 rege sub inpuro Nilotica rura tenente

131 hospitii fretus superis et munere tanto

132 in proauos cecidit donati uictima regni

133 uidi ego magnanimi lacerantes pectora patris

134 nec credens Pharium tantum potuisse tyrannum

135 litore Niliaco socerum iam stare putaui

136 sed me nec sanguis nec tantum uolnera nostri

137 adfecere senis quantum gestata per urbem

138 ora ducis quae transfixo sublimia pilo

139 uidimus haec fama est oculis uictoris iniqui

140 seruari scelerisque fidem quaesisse tyrannum

141 nam corpus Phariaene canes auidaeque uolucres

142 distulerint an furtiuus quem uidimus ignis

143 soluerit ignoro quaecumque iniuria fati

144 abstulit hos artus superis haec crimina dono

145 seruata de parte queror cum talia Magnus

146 audisset non in gemitus lacrimasque dolorem

147 effudit iustaque furens pietate profatur

148 praecipitate rates e sicco litore nautae

149 classis in aduersos erumpat remige uentos

150 ite duces mecum nusquam ciuilibus armis

151 tanta fuit merces inhumatos condere manes

152 sanguine semiuiri Magnum satiare tyranni

153 non ego Pellaeas arces adytisque retectum

154 corpus Alexandri pigra Mareotide mergam

155 non mihi pyramidum tumulis euolsus Amasis

156 atque alii reges Nilo torrente natabunt

157 omnia dent poenas nudo tibi Magne sepulchra

158 euoluam busto iam numen gentibus Isim

159 et tectum lino spargam per uolgus Osirim

160 et sacer in Magni cineres mactabitur Apis

161 suppositisque deis uram caput has mihi poenas

162 terra dabit linquam uacuos cultoribus agros

163 nec Nilus cui crescat erit solusque tenebis

164 Aegypton genitor populis superisque fugatis

165 dixerat et classem saeuus rapiebat in undas

166 sed Cato laudatam iuuenis conpescuit iram

167 interea totis audito funere Magni

168 litoribus sonuit percussus planctibus aether

169 exemploque carens et nulli cognitus aeuo

170 luctus erat mortem populos deflere potentis

171 sed magis ut uisa est lacrimis exhausta solutas

172 in uoltus effusa comas Cornelia puppe

173 egrediens rursus geminato uerbere plangunt

174 ut primum in sociae peruenit litora terrae

175 collegit uestes miserique insignia Magni

176 armaque et inpressas auro quas gesserat olim

177 exuuias pictasque togas uelamina summo

178 ter conspecta Ioui funestoque intulit igni

179 ille fuit miserae Magni cinis accipit omnis

180 exemplum pietas et toto litore busta

181 surgunt Thessalicis reddentia manibus ignem

182 sic ubi depastis summittere gramina campis

183 et renouare parans hibernas Apulus herbas

184 igne fouet terras simul et Garganus et arua

185 Volturis et calidi lucent buceta Matini

186 non tamen ad Magni peruenit gratius umbras

187 omne quod in superos audet conuicia uolgus

188 Pompeiumque deis obicit quam pauca Catonis

189 uerba sed a pleno uenientia pectore ueri

190 ciuis obit inquit multum maioribus inpar

191 nosse modum iuris sed in hoc tamen utilis aeuo

192 cui non ulla fuit iusti reuerentia salua

193 libertate potens et solus plebe parata

194 priuatus seruire sibi rectorque senatus

195 sed regnantis erat nil belli iure poposcit

196 quaeque dari uoluit uoluit sibi posse negari

197 inmodicas possedit opes sed plura retentis

198 intulit inuasit ferrum sed ponere norat

199 praetulit arma togae sed pacem armatus amauit

200 iuuit sumpta ducem iuuit dimissa potestas

201 casta domus luxuque carens corruptaque numquam

202 fortuna domini clarum et uenerabile nomen

203 gentibus et multum nostrae quod proderat urbi

204 olim uera fides Sulla Marioque receptis

205 libertatis obit Pompeio rebus adempto

206 nunc et ficta perit non iam regnare pudebit

207 nec color imperii nec frons erit ulla senatus

208 o felix cui summa dies fuit obuia uicto

209 et cui quaerendos Pharium scelus obtulit enses

210 forsitan in soceri potuisses uiuere regno

211 scire mori sors prima uiris set proxima cogi

212 et mihi si fatis aliena in iura uenimus

213 fac talem Fortuna Iubam non deprecor hosti

214 seruari dum me seruet ceruice recisa

215 uocibus his maior quam si Romana sonarent

216 rostra ducis laudes generosam uenit ad umbram

217 mortis honos fremit interea discordia uolgi

218 castrorum bellique piget post funera Magni

219 cum Tarcondimotus linquendi signa Catonis

220 sustulit hunc rapta fugientem classe secutus

221 litus in extremum tali Cato uoce notauit

222 o numquam pacate Cilix iterumne rapinas

223 uadis in aequoreas Magnum fortuna remouit

224 iam pelago pirata redis tum respicit omnis

225 in coetu motuque uiros quorum unus aperta

226 mente fugae tali conpellat uoce regentem

227 nos Cato da ueniam Pompei duxit in arma

228 non belli ciuilis amor partesque fauore

229 fecimus ille iacet quem paci praetulit orbis

230 causaque nostra perit patrios permitte penates

231 desertamque domum dulcesque reuisere natos

232 nam quis erit finis si nec Pharsalia pugnae

233 nec Pompeius erit perierunt tempora uitae

234 mors eat in tutum iustas sibi nostra senectus

235 prospiciat flammas bellum ciuile sepulchra

236 uix ducibus praestare potest non barbara uictos

237 regna manent non Armenium mihi saeua minatur

238 aut Scythicum fortuna iugum sub iura togati

239 ciuis eo quisquis Magno uiuente secundus

240 hic mihi primus erit sacris praestabitur umbris

241 summus honor dominum quam clades cogit habebo

242 nullum Magne ducem te solum in bella secutus

243 post te fata sequar nec enim sperare secunda

244 fas mihi nec liceat fortuna cuncta tenentur

245 Caesaris Emathium sparsit uictoria ferrum

246 clausa fides miseris et toto solus in orbe est

247 qui uelit ac possit uictis praestare salutem

248 Pompeio scelus est bellum ciuile perempto

249 quo fuerat uiuente fides si publica iura

250 si semper sequeris patriam Cato signa petamus

251 Romanus quae consul habet sic ille profatus

252 insiluit puppi iuuenum comitante tumultu

253 actum Romanis fuerat de rebus et omnis

254 indiga seruitii feruebat litore plebes

255 erupere ducis sacro de pectore uoces

256 ergo pari uoto gessisti bella iuuentus

257 tu quoque pro dominis et Pompeiana fuisti

258 non Romana manus quod non in regna laboras

259 quod tibi non ducibus uiuis morerisque quod orbem

260 adquiris nulli quod iam tibi uincere tutum est

261 bella fugis quaerisque iugum ceruice uacanti

262 et nescis sine rege pati nunc causa pericli

263 digna uiris potuit uestro Pompeius abuti

264 sanguine nunc patriae iugulos ensesque negatis

265 cum prope libertas unum fortuna reliquit

266 iam tribus e dominis pudeat plus regia Nili

267 contulit in leges et Parthi militis arcus

268 ite o degeneres Ptolemaei munus et arma

269 spernite quis uestras ulla putet esse nocentes

270 caede manus credet faciles sibi terga dedisse

271 credet ab Emathiis primos fugisse Philippis

272 uadite securi meruistis iudice uitam

273 Caesare non armis non obsidione subacti

274 o famuli turpes domini post fata prioris

275 itis ad heredem cur non maiora mereri

276 quam uitam ueniamque libet rapiatur in undas

277 infelix coniunx Magni prolesque Metelli

278 ducite Pompeios Ptolemaei uincite munus

279 nostra quoque inuiso quisquis feret ora tyranno

280 non parua mercede dabit sciat ista iuuentus

281 ceruicis pretio bene se mea signa secutam

282 quin agite et magna meritum cum caede parate

283 ignauum scelus est tantum fuga dixit et omnes

284 haud aliter medio reuocauit ab aequore puppes

285 quam simul effetas linquunt examina ceras

286 atque oblita faui non miscent nexibus alas

287 sed sibi quaeque uolat nec iam degustat amarum

288 desidiosa thymum Phrygii sonus increpat aeris

289 attonitae posuere fugam studiumque laboris

290 floriferi repetunt et sparsi mellis amorem

291 gaudet in Hyblaeo securus gramine pastor

292 diuitias seruasse casae sic uoce Catonis

293 inculcata uiris iusti patientia Martis

294 iamque actu belli non doctas ferre quietem

295 constituit mentes serieque agitare laborum

296 primum litoreis miles lassatur harenis

297 proximus in muros et moenia Cyrenarum

298 est labor exclusus nulla se uindicat ira

299 poenaque de uictis sola est uicisse Catoni

300 inde peti placuit Libyci contermina Mauris

301 regna Iubae sed iter mediis natura uetabat

302 Syrtibus hanc audax sperat sibi cedere uirtus

303 Syrtes uel primam mundo natura figuram

304 cum daret in dubio pelagi terraeque reliquit

305 nam neque subsedit penitus quo stagna profundi

306 acciperet nec se defendit ab aequore tellus

307 ambigua sed lege loci iacet inuia sedes

308 aequora fracta uadis abruptaque terra profundo

309 et post multa sonant proiecti litora fluctus

310 sic male deseruit nullosque exegit in usus

311 hanc partem natura sui uel plenior alto

312 olim Syrtis erat pelago penitusque natabat

313 sed rapidus Titan ponto sua lumina pascens

314 aequora subduxit zonae uicina perustae

315 et nunc pontus adhuc Phoebo siccante repugnat

316 mox ubi damnosum radios admouerit aeuum

317 tellus Syrtis erit nam iam breuis unda superne

318 innatat et late periturum deficit aequor

319 ut primum remis actum mare propulit omne

320 classis onus densis fremuit niger imbribus Auster

321 in sua regna furens temptatum classibus aequor

322 turbine defendit longeque a Syrtibus undas

323 egit et inlato confregit litore pontum

324 tum quarum recto deprendit carbasa malo

325 eripuit nautis frustraque rudentibus ausis

326 uela negare Noto spatium uicere carinae

327 atque ultra proram tumuit sinus omnia siquis

328 prouidus antemnae suffixit lintea summae

329 uincitur et nudis auertitur armamentis

330 sors melior classi quae fluctibus incidit altis

331 et certo iactata mari quaecumque leuatae

332 arboribus caesis flatum effudere prementem

333 abstulit has liber uentis contraria uoluens

334 aestus et obnixum uictor detrusit in Austrum

335 has uada destituunt atque interrupta profundo

336 terra ferit puppes dubioque obnoxia fato

337 pars sedet una ratis pars altera pendet in undis

338 tum magis inpactis breuius mare terraque saepe

339 obuia consurgens quamuis elisus ab Austro

340 saepe tamen cumulos fluctus non uincit harenae

341 eminet in tergo pelagi procul omnibus aruis

342 inuiolatus aqua sicci iam pulueris agger

343 stant miseri nautae terraeque haerente carina

344 litora nulla uident sic partem intercipit aequor

345 pars ratium maior regimen clauumque secuta est

346 tuta fuga nautasque loci sortita peritos

347 torpentem Tritonos adit inlaesa paludem

348 hanc ut fama deus quem toto litore pontus

349 audit uentosa perflantem marmora concha

350 hanc et Pallas amat patrio quae uertice nata

351 terrarum primam Libyen nam proxima caelo est

352 ut probat ipse calor tetigit stagnique quieta

353 uoltus uidit aqua posuitque in margine plantas

354 et se dilecta Tritonida dixit ab unda

355 quam iuxta Lethon tacitus praelabitur amnis

356 infernis ut fama trahens obliuia uenis

357 atque insopiti quondam tutela draconis

358 Hesperidum pauper spoliatis frondibus hortus

359 inuidus annoso qui famam derogat aeuo

360 qui uates ad uera uocat fuit aurea silua

361 diuitiisque graues et fuluo germine rami

362 uirgineusque chorus nitidi custodia luci

363 et numquam somno damnatus lumina serpens

364 robora conplexus rutilo curuata metallo

365 abstulit arboribus pretium nemorique laborem

366 Alcides passusque inopes sine pondere ramos

367 rettulit Argolico fulgentia poma tyranno

368 his igitur depulsa locis eiectaque classis

369 Syrtibus haut ultra Garamantidas attigit undas

370 sed duce Pompeio Libyae melioris in oris

371 mansit at inpatiens uirtus haerere Catonis

372 audet in ignotas agmen committere gentes

373 armorum fidens et terra cingere Syrtim

374 hoc eadem suadebat hiemps quae clauserat aequor

375 et spes imber erat nimios metuentibus ignes

376 ut neque sole uiam nec duro frigore saeuam

377 inde polo Libyes hinc bruma temperet annus

378 atque ingressurus steriles sic fatur harenas

379 o quibus una salus placuit mea castra secutis

380 indomita ceruice mori conponite mentes

381 ad magnum uirtutis opus summosque labores

382 uadimus in campos steriles exustaque mundi

383 qua nimius Titan et rarae in fontibus undae

384 siccaque letiferis squalent serpentibus arua

385 durum iter ad leges patriaeque ruentis amorem

386 per mediam Libyen ueniant atque inuia temptent

387 siquibus in nullo positum est euadere uoto

388 siquibus ire sat est neque enim mihi fallere quemquam

389 est animus tectoque metu perducere uolgus

390 hi mihi sint comites quos ipsa pericula ducent

391 qui me teste pati uel quae tristissima pulchrum

392 Romanumque putant at qui sponsore salutis

393 miles eget capiturque animae dulcedine uadat

394 ad dominum meliore uia dum primus harenas

395 ingrediar primusque gradus in puluere ponam

396 me aetherius feriat mihi plena ueneno

397 occurrat serpens fatoque pericula uestra

398 praetemptate meo sitiat quicumque bibentem

399 uiderit aut umbras nemorum quicumque petentem

400 aestuet aut equitem peditum praecedere turmas

401 deficiat siquo fuerit discrimine notum

402 dux an miles eam serpens sitis ardor harenae

403 dulcia uirtuti gaudet patientia duris

404 laetius est quotiens magno sibi constat honestum

405 sola potest Libye turba praestare malorum

406 ut deceat fugisse uiros sic ille pauentis

407 incendit uirtute animos et amore laborum

408 inreducemque uiam deserto limite carpit

409 et sacrum paruo nomen clausura sepulchro

410 inuasit Libye securi fata Catonis

411 tertia pars rerum Libye si credere famae

412 cuncta uelis at si uentos caelumque sequaris

413 pars erit Europae nec enim plus litora Nili

414 quam Scythicus Tanais primis a Gadibus absunt

415 unde Europa fugit Libyen et litora flexu

416 Oceano fecere locum sed maior in unam

417 orbis abit Asiam nam cum communiter istae

418 effundant Zephyrum Boreae latus illa sinistrum

419 contingens dextrumque Noti discedit in ortus

420 Eurum sola tenens Libycae quod fertile terraest

421 uergit in occasus sed et haec non fontibus ullis

422 soluitur Arctoos raris Aquilonibus imbres

423 accipit et nostris reficit sua rura serenis

424 in nullas uitiatur opes non aere nec auro

425 excoquitur nullo glaebarum crimine pura

426 et penitus terra est tantum Maurusia genti

427 robora diuitiae quarum non nouerat usum

428 sed citri contenta comis uiuebat et umbra

429 in nemus ignotum nostrae uenere secures

430 extremoque epulas mensasque petimus ab orbe

431 at quaecumque uagam Syrtim conplectitur ora

432 sub nimio proiecta die uicina perusti

433 aetheris exurit messes et puluere Bacchum

434 enecat et nulla putris radice tenetur

435 temperies uitalis abest et nulla sub illa

436 cura Iouis terra est natura deside torpet

437 orbis et inmotis annum non sentit harenis

438 hoc tam segne solum raras tamen exerit herbas

439 quas Nasamon gens dura legit qui proxima ponto

440 nudus rura tenet quem mundi barbara damnis

441 Syrtis alit nam litoreis populator harenis

442 inminet et nulla portus tangente carina

443 nouit opes sic cum toto commercia mundo

444 naufragiis Nasamones habent hac ire Catonem

445 dura iubet uirtus illic secura iuuentus

446 uentorum nullasque timens tellure procellas

447 aequoreos est passa metus nam litore sicco

448 quam pelago Syrtis uiolentius excipit Austrum

449 et terrae magis ille nocens non montibus ortum

450 aduersis frangit Libye scopulisque repulsum

451 dissipat et liquidas e turbine soluit in auras

452 nec ruit in siluas annosaque robora torquens

453 lassatur patet omne solum liberque meatu

454 Aeoliam rabiem totis exercet harenis

455 et non imbriferam contorto puluere nubem

456 in flexum uiolentus agit pars plurima terrae

457 tollitur et numquam resoluto uertice pendet

458 regna uidet pauper Nasamon errantia uento

459 discussasque domos uolitantque a culmine raptae

460 detecto Garamante casae non altius ignis

461 rapta uehit quantumque licet consurgere fumo

462 et uiolare diem tantus tenet aera puluis

463 tum quoque Romanum solito uiolentior agmen

464 adgreditur nullisque potest consistere miles

465 instabilis raptis etiam quas calcat harenis

466 concuteret terras orbemque a sede moueret

467 si solida Libye conpage et pondere duro

468 clauderet exesis Austrum scopulosa cauernis

469 sed quia mobilibus facilis turbatur harenis

470 nusquam luctando stabilis manet imaque tellus

471 stat quia summa fugit galeas et scuta uirorum

472 pilaque contorsit uiolento spiritus actu

473 intentusque tulit magni per inania caeli

474 illud in extrema forsan longeque remota

475 prodigium tellure fuit delapsaque caelo

476 arma timent gentes hominumque erepta lacertis

477 a superis demissa putant sic illa profecto

478 sacrifico cecidere Numae quae lecta iuuentus

479 patricia ceruice mouet spoliauerat Auster

480 aut Boreas populos ancilia nostra ferentes

481 sic orbem torquente Noto Romana iuuentus

482 procubuit timuitque rapi constrinxit amictus

483 inseruitque manus terrae nec pondere solo

484 sed nisu iacuit uix sic inmobilis Austro

485 qui super ingentis cumulos inuoluit harenae

486 atque operit tellure uiros uix tollere miles

487 membra ualet multo congestu pulueris haerens

488 alligat et stantis adfusae magnus harenae

489 agger et inmoti terra surgente tenentur

490 saxa tulit penitus discussis proruta muris

491 effuditque procul miranda sorte malorum

492 qui nullas uidere domos uidere ruinas

493 iamque iter omne latet nec sunt discrimina terrae

494 ulla nisi aetheriae medio uelut aequore flammae

495 sideribus nouere uiam nec sidera tota

496 ostendit Libycae finitor circulus orae

497 multaque deuexo terrarum margine celat

498 utque calor soluit quem torserat aera uentus

499 incensusque dies manant sudoribus artus

500 arent ora siti conspecta est parua maligna

501 unda procul uena quam uix e puluere miles

502 corripiens patulum galeae confudit in orbem

503 porrexitque duci squalebant puluere fauces

504 cunctorum minimumque tenens dux ipse liquoris

505 inuidiosus erat mene inquit degener unum

506 miles in hac turba uacuum uirtute putasti

507 usque adeo mollis primisque caloribus inpar

508 sum uisus quanto poena tu dignior ista es

509 qui populo sitiente bibas sic concitus ira

510 excussit galeam suffecitque omnibus unda

511 uentum erat ad templum Libycis quod gentibus unum

512 inculti Garamantes habent stat sortiger illic

513 Iuppiter ut memorant sed non aut fulmina uibrans

514 aut similis nostro sed tortis cornibus Hammon

515 non illic Libycae posuerunt ditia gentes

516 templa nec Eois splendent donaria gemmis

517 quamuis Aethiopum populis Arabumque beatis

518 gentibus atque Indis unus sit Iuppiter Hammon

519 pauper adhuc deus est nullis uiolata per aeuum

520 diuitiis delubra tenens morumque priorum

521 numen Romano templum defendit ab auro

522 esse locis superos testatur silua per omnem

523 sola uirens Libyen nam quidquid puluere sicco

524 separat ardentem tepida Berenicida Lepti

525 ignorat frondes solus nemus abstulit Hammon

526 siluarum fons causa loco qui putria terrae

527 alligat et domitas unda conectit harenas

528 hic quoque nil obstat Phoebo cum cardine summo

529 stat librata dies truncum uix protegit arbor

530 tam breuis in medium radiis conpellitur umbra

531 deprensum est hunc esse locum qua circulus alti

532 solstitii medium signorum percutit orbem

533 at tibi quaecumque es Libyco gens igne dirempta

534 in Noton umbra cadit quae nobis exit in Arcton

535 te segnis Cynosura subit tu sicca profundo

536 mergi Plaustra putas nullumque in uertice semper

537 sidus habes inmune mari procul axis uterque est

538 et fuga signorum medio rapit omnia caelo

539 non obliqua meant nec Tauro Scorpios exit

540 rectior aut Aries donat sua tempora Librae

541 aut Astraea iubet lentos descendere Pisces

542 par Geminis Chiron et idem quod Carcinos ardens

543 umidus Aegoceros nec plus Leo tollitur Vrna

544 stabant ante fores populi quos miserat Eos

545 cornigerique Iouis monitu noua fata petebant

546 sed Latio cessere duci comitesque Catonem

547 orant exploret Libycum memorata per orbem

548 numina de fama tam longi iudicet aeui

549 maximus hortator scrutandi uoce deorum

550 euentus Labienus erat sors obtulit inquit

551 et fortuna uiae tam magni numinis ora

552 consiliumque dei tanto duce possumus uti

553 per Syrtes bellisque datos cognoscere casus

554 nam cui crediderim superos arcana daturos

555 dicturosque magis quam sancto uera Catoni

556 certe uita tibi semper derecta supernas

557 ad leges sequerisque deum datur ecce loquendi

558 cum Ioue libertas inquire in fata nefandi

559 Caesaris et patriae uenturos excute mores

560 iure suo populis uti legumque licebit

561 an bellum ciuile perit tua pectora sacra

562 uoce reple durae saltem uirtutis amator

563 quaere quid est uirtus et posce exemplar honesti

564 ille deo plenus tacita quem mente gerebat

565 effudit dignas adytis e pectore uoces

566 quid quaeri Labiene iubes an liber in armis

567 occubuisse uelim potius quam regna uidere

568 an sit uita nihil sed longa an differat aetas

569 an noceat uis nulla bono fortunaque perdat

570 opposita uirtute minas laudandaque uelle

571 sit satis et numquam successu crescat honestum

572 scimus et hoc nobis non altius inseret Hammon

573 haeremus cuncti superis temploque tacente

574 nil facimus non sponte dei nec uocibus ullis

575 numen eget dixitque semel nascentibus auctor

576 quidquid scire licet sterilesne elegit harenas

577 ut caneret paucis mersitque hoc puluere uerum

578 estque dei sedes nisi terra et pontus et aer

579 et caelum et uirtus superos quid quaerimus ultra

580 Iuppiter est quodcumque uides quodcumque moueris

581 sortilegis egeant dubii semperque futuris

582 casibus ancipites me non oracula certum

583 sed mors certa facit pauido fortique cadendum est

584 hoc satis est dixisse Iouem sic ille profatus

585 seruataque fide templi discedit ab aris

586 non exploratum populis Hammona relinquens

587 ipse manu sua pila gerit praecedit anheli

588 militis ora pedes monstrat tolerare labores

589 non iubet et nulla uehitur ceruice supinus

590 carpentoque sedens somni parcissimus ipse est

591 ultimus haustor aquae quam tandem fonte reperto

592 indiga cogatur laticis s>pectare iuuentus

593 stat dum lixa bibat si ueris magna paratur

594 fama bonis et si successu nuda remoto

595 inspicitur uirtus quidquid laudamus in ullo

596 maiorum fortuna fuit quis Marte secundo

597 quis tantum meruit populorum sanguine nomen

598 hunc ego per Syrtes Libyaeque extrema triumphum

599 ducere maluerim quam ter Capitolia curru

600 scandere Pompei quam frangere colla Iugurthae

601 ecce parens uerus patriae dignissimus aris

602 Roma tuis per quem numquam iurare pudebit

603 et quem si steteris umquam ceruice soluta

604 nunc olim factura deum es iam spissior ignis

605 et plaga quam nullam superi mortalibus ultra

606 a medio fecere die calcatur et unda

607 rarior inuentus mediis fons unus harenis

608 largus aquae sed quem serpentum turba tenebat

609 uix capiente loco stabant in margine siccae

610 aspides in mediis sitiebant dipsades undis

611 ductor ut aspexit perituros fonte relicto

612 adloquitur uana specie conterrite leti

613 ne dubita miles tutos haurire liquores

614 noxia serpentum est admixto sanguine pestis

615 morsu uirus habent et fatum dente minantur

616 pocula morte carent dixit dubiumque uenenum

617 hausit et in tota Libyae fons unus harena

618 ille fuit de quo primus sibi posceret undam

619 cur Libycus tantis exundet pestibus aer

620 fertilis in mortes aut quid secreta nocenti

621 miscuerit natura solo non cura laborque

622 noster scire ualet nisi quod uolgata per orbem

623 fabula pro uera decepit saecula causa

624 finibus extremis Libyes ubi feruida tellus

625 accipit Oceanum demisso sole calentem

626 squalebant late Phorcynidos arua Medusae

627 non nemorum protecta coma non mollia sulco

628 sed dominae uoltu conspectis aspera saxis

629 hoc primum natura nocens in corpore saeuas

630 eduxit pestes illis e faucibus angues

631 stridula fuderunt uibratis sibila linguis

632 ipsa flagellabant gaudentis colla Medusae

633 femineae cui more comae per terga solutae

634 surgunt aduersa subrectae fronte colubrae

635 uipereumque fluit depexo crine uenenum

636 hoc habet infelix cunctis inpune Medusa

637 quod spectare licet nam rictus oraque monstri

638 quis timuit quem qui recto se lumine uidit

639 passa Medusa mori est rapuit dubitantia fata

640 praeuenitque metus anima periere retenta

641 membra nec emissae riguere sub ossibus umbrae

642 Eumenidum crines solos mouere furores

643 Cerberos Orpheo leniuit sibila cantu

644 Amphitryoniades uidit cum uinceret hydram

645 hoc monstrum timuit genitor numenque secundum

646 Phorcys aquis Cetoque parens ipsaeque sorores

647 Gorgones hoc potuit caelo pelagoque minari

648 torporem insolitum mundoque obducere terram

649 e caelo uolucres subito cum pondere lapsae

650 in scopulis haesere ferae uicina colentes

651 Aethiopum totae riguerunt marmore gentes

652 nullum animal uisus patiens ipsique retrorsum

653 effusi faciem uitabant Gorgonos angues

654 illa sub Hesperiis stantem Titana columnis

655 in cautes Atlanta dedit caeloque timente

656 olim Phlegraeo stantis serpente gigantas

657 erexit montes bellumque inmane deorum

658 Pallados e medio confecit pectore Gorgon

659 quo postquam partu Danaes et diuite nimbo

660 ortum Parrhasiae uexerunt Persea pinnae

661 Arcados auctoris citharae liquidaeque palaestrae

662 et subitus praepes Cyllenida sustulit harpen

663 harpen alterius monstri iam caede rubentem

664 a Ioue dilectae fuso custode iuuencae

665 auxilium uolucri Pallas tulit innuba fratri

666 pacta caput monstri terraeque in fine Libyssae

667 Persea Phoebeos conuerti iussit ad ortus

668 Gorgonos auerso sulcantem regna uolatu

669 et clipeum laeuae fuluo dedit aere nitentem

670 in quo saxificam iussit spectare Medusam

671 quam sopor aeternam tracturus morte quietem

672 obruit haud totam uigilat pars magna comarum

673 defenduntque caput protenti crinibus hydri

674 pars iacet in medios uoltus oculisque tenebras

675 offundit clausis et somni duplicat umbras 674a

676 ipsa regit trepidum Pallas dextraque trementem

677 Perseos auersi Cyllenida derigit harpen

678 lata colubriferi rumpens confinia colli

679 quos habuit uoltus hamati uolnere ferri

680 caesa caput Gorgon quanto spirare ueneno

681 ora rear quantumque oculos effundere mortis

682 nec Pallas spectare potest uoltusque gelassent

683 Perseos auersi si non Tritonia densos

684 sparsisset crines texissetque ora colubris

685 aliger in caelum sic rapta Gorgone fugit

686 ille quidem pensabat iter propiusque secabat

687 aera si medias Europae scinderet urbes

688 Pallas frugiferas iussit non laedere terras

689 et parci populis quis enim non praepete tanto

690 aethera respiceret Zephyro conuertitur ales

691 itque super Libyen quae nullo consita cultu

692 sideribus Phoeboque uacat premit orbita solis

693 exuritque solum nec terra celsior ulla

694 nox cadit in caelum lunaeque meatibus obstat

695 si flexus oblita uagi per recta cucurrit

696 signa nec in Borean aut in Noton effugit umbram

697 illa tamen sterilis tellus fecundaque nulli

698 arua bono uirus stillantis tabe Medusae

699 concipiunt dirosque fero de sanguine rores

700 quos calor adiuuit putrique incoxit harenae

701 hic quae prima caput mouit de puluere tabes

702 aspida somniferam tumida ceruice leuauit

703 plenior huc sanguis et crassi gutta ueneni

704 decidit in nulla plus est serpente coactum

705 ipsa caloris egens gelidum non transit in orbem

706 sponte sua Niloque tenus metitur harenas

707 sed quis erit nobis lucri pudor inde petuntur

708 huc Libycae mortes et fecimus aspida mercem

709 at non stare suum miseris passura cruorem

710 squamiferos ingens haemorrhois explicat orbes

711 natus et ambiguae coleret qui Syrtidos arua

712 chersydros tractique uia fumante chelydri

713 et semper recto lapsurus limite cenchris

714 pluribus ille notis uariatam tinguitur aluum

715 quam paruis pictus maculis Thebanus ophites

716 concolor exustis atque indiscretus harenis

717 hammodytes spinaque uagi torquente cerastae

718 et scytale sparsis etiamnunc sola pruinis

719 exuuias positura suas et torrida dipsas

720 et grauis in geminum uergens caput amphisbaena

721 et natrix uiolator aquae iaculique uolucres

722 et contentus iter cauda sulcare parias

723 oraque distendens auidus fumantia prester

724 ossaque dissoluens cum corpore tabificus seps

725 sibilaque effundens cunctas terrentia pestes

726 ante uenena nocens late sibi summouet omne

727 uolgus et in uacua regnat basiliscus harena

728 uos quoque qui cunctis innoxia numina terris

729 serpitis aurato nitidi fulgore dracones

730 letiferos ardens facit Africa ducitis altum

731 aera cum pinnis armentaque tota secuti

732 rumpitis ingentes amplexi uerbere tauros

733 nec tutus spatio est elephans datis omnia leto

734 nec uobis opus est ad noxia fata ueneno

735 has inter pestes duro Cato milite siccum

736 emetitur iter tot tristia fata suorum

737 insolitasque uidens paruo cum uolnere mortes

738 signiferum iuuenem Tyrrheni sanguinis Aulum

739 torta caput retro dipsas calcata momordit

740 uix dolor aut sensus dentis fuit ipsaque leti

741 frons caret inuidia nec quicquam plaga minatur

742 ecce subit uirus tacitum carpitque medullas

743 ignis edax calidaque incendit uiscera tabe

744 ebibit umorem circum uitalia fusum

745 pestis et in sicco linguam torrere palato

746 coepit defessos iret qui sudor in artus

747 non fuit atque oculos lacrimarum uena refugit

748 non decus imperii non maesti iura Catonis

749 ardentem tenuere uirum ne spargere signa

750 auderet totisque furens exquireret aruis

751 quas poscebat aquas sitiens in corde uenenum

752 ille uel in Tanain missus Rhodanumque Padumque

753 arderet Nilumque bibens per rura uagantem

754 accessit morti Libye fatique minorem

755 famam dipsas habet terris adiuta perustis

756 scrutatur uenas penitus squalentis harenae

757 nunc redit ad Syrtes et fluctus accipit ore

758 aequoreusque placet sed non et sufficit umor

759 nec sentit fatique genus mortemque ueneni

760 sed putat esse sitim ferroque aperire tumentis

761 sustinuit uenas atque os inplere cruore

762 iussit signa rapi propere Cato discere nulli

763 permissum est hoc posse sitim sed tristior illo

764 mors erat ante oculos miserique in crure Sabelli

765 seps stetit exiguus quem flexo dente tenacem

766 auolsitque manu piloque adfixit harenis

767 parua modo serpens sed qua non ulla cruentae

768 tantum mortis habet nam plagae proxima circum

769 fugit rupta cutis pallentiaque ossa retexit

770 iamque sinu laxo nudum sine corpore uolnus

771 membra natant sanie surae fluxere sine ullo

772 tegmine poples erat femorum quoque musculus omnis

773 liquitur et nigra destillant inguina tabe

774 dissiluit stringens uterum membrana fluuntque

775 uiscera nec quantus toto de corpore debet

776 effluit in terras saeuum sed membra uenenum

777 decoquit in minimum mors contrahit omnia uirus

778 quidquid homo est aperit pestis natura profana

779 uincula neruorum et laterum textura cauumque

780 pectus et abstrusum fibris uitalibus omne

781 morte patet manant umeri fortesque lacerti

782 colla caputque fluunt calido non ocius Austro

783 nix resoluta cadit nec solem cera sequetur

784 parua loquor corpus sanie stillasse perustum

785 hoc et flamma potest sed quis rogus abstulit ossa

786 haec quoque discedunt putrisque secuta medullas

787 nulla manere sinunt rapidi uestigia fati

788 Cinyphias inter pestes tibi palma nocendi est

789 eripiunt omnes animam tu sola cadauer

790 ecce subit facies leto diuersa fluenti

791 Nasidium Marsi cultorem torridus agri

792 percussit prester illi rubor igneus ora

793 succendit tenditque cutem pereunte figura

794 miscens cuncta tumor toto iam corpore maior

795 humanumque egressa modum super omnia membra

796 efflatur sanies late pollente ueneno

797 ipse latet penitus congesto corpore mersus

798 nec lorica tenet distenti pectoris auctum

799 spumeus accenso non sic exundat aeno

800 undarum cumulus nec tantos carbasa Coro

801 curuauere sinus tumidos iam non capit artus

802 informis globus et confuso pondere truncus

803 intactum uolucrum rostris epulasque daturum

804 haud inpune feris non ausi tradere busto

805 nondum stante modo crescens fugere cadauer

806 sed maiora parant Libycae spectacula pestes

807 inpressit dentes haemorrhois aspera Tullo

808 magnanimo iuueni miratorique Catonis

809 utque solet pariter totis se fundere signis

810 Corycii pressura croci sic omnia membra

811 emisere simul rutilum pro sanguine uirus

812 sanguis erant lacrimae quaecumque foramina nouit

813 umor ab his largus manat cruor ora redundant

814 et patulae nares sudor rubet omnia plenis

815 membra fluunt uenis totum est pro uolnere corpus

816 at tibi Laeue miser fixus praecordia pressit

817 Niliaca serpente cruor nulloque dolore

818 testatus morsus subita caligine mortem

819 accipis et socias somno descendis ad umbras

820 non tam ueloci corrumpunt pocula leto

821 stipite quae diro uirgas mentita Sabaeas

822 toxica fatilegi carpunt matura Saitae

823 ecce procul saeuos sterili se robore trunci

824 torsit et inmisit iaculum uocat Africa serpens

825 perque caput Pauli transactaque tempora fugit

826 nil ibi uirus agit rapuit cum uolnere fatum

827 deprensum est quae funda rotat quam lenta uolarent

828 quam segnis Scythicae strideret harundinis aer

829 quid prodest miseri basiliscus cuspide Murri

830 transactus uelox currit per tela uenenum

831 inuaditque manum quam protinus ille retecto

832 ense ferit totoque semel demittit ab armo

833 exemplarque sui spectans miserabile leti

834 stat tutus pereunte manu quis fata putarit

835 scorpion aut uires maturae mortis habere

836 ille minax nodis et recto uerbere saeuos

837 teste tulit caelo uicti decus Orionis

838 quis calcare tuas metuat salpuga latebras

839 et tibi dant Stygiae ius in sua fila sorores

840 sic nec clara dies nec nox dabat atra quietem

841 suspecta miseris in qua tellure iacebant

842 nam neque congestae struxere cubilia frondes

843 nec culmis creuere tori sed corpora fatis

844 expositi uoluuntur humo calidoque uapore

845 adliciunt gelidas nocturno frigore pestes

846 innocuosque diu rictus torpente ueneno

847 inter membra fouent nec quae mensura uiarum

848 quisue modus norunt caelo duce saepe querentes

849 reddite di clamant miseris quae fugimus arma

850 reddite Thessaliam patimur cur segnia fata

851 in gladios iurata manus pro Caesare pugnant

852 dipsades et peragunt ciuilia bella cerastae

853 ire libet qua zona rubens atque axis inustus

854 solis equis iuuat aetheriis ascribere causis

855 quod peream caeloque mori nil Africa de te

856 nec de te natura queror tot monstra ferentem

857 gentibus ablatum dederas serpentibus orbem

858 inpatiensque solum Cereris cultore negato

859 damnasti atque homines uoluisti desse uenenis

860 in loca serpentum nos uenimus accipe poenas

861 tu quisquis superum commercia nostra perosus

862 hinc torrente plaga dubiis hinc Syrtibus orbem

863 abrumpens medio posuisti limite mortes

864 per secreta tui bellum ciuile recessus

865 uadit et arcani miles tibi conscius orbis

866 claustra ferit mundi forsan maiora supersunt

867 ingressis coeunt ignes stridentibus undis

868 et premitur natura poli set longius istac

869 nulla iacet tellus quam fama cognita nobis

870 tristia regna Iubae quaeremus forsitan istas

871 serpentum terras habet hoc solacia caelum

872 uiuit adhuc aliquid patriae non arua requiro

873 Europamque alios soles Asiamque uidentem

874 qua te parte poli qua te tellure reliqui

875 Africa Cyrenis etiamnunc bruma rigebat

876 exiguane uia legem conuertimus anni

877 imus in aduersos axes euoluimur orbe

878 terga damus ferienda Noto nunc forsitan ipsa est

879 sub pedibus iam Roma meis solacia fati

880 haec petimus ueniant hostes Caesarque sequatur

881 qua fugimus sic dura suos patientia questus

882 exonerat cogit tantos tolerare labores

883 summa ducis uirtus qui nuda fusus harena

884 excubat atque omni fortunam prouocat hora

885 omnibus unus adest fatis quocumque uocatus

886 aduolat atque ingens meritum maiusque salute

887 contulit in letum uires puduitque gementem

888 illo teste mori quod ius habuisset in ipsum

889 ulla lues casus alieno in pectore uincit

890 spectatorque docet magnos nil posse dolores

891 uix miseris serum tanto lassata periclo

892 auxilium Fortuna dedit gens unica terras

893 incolit a saeuo serpentum innoxia morsu

894 Marmaridae Psylli par lingua potentibus herbis

895 ipse cruor tutus nullumque admittere uirus

896 uel cantu cessante potens natura locorum

897 iussit ut inmunes mixtis serpentibus essent

898 profuit in mediis sedem posuisse uenenis

899 pax illis cum morte data est fiducia tanta est

900 sanguinis in terras paruus cum decidit infans

901 nequa sit externae Veneris mixtura timentes

902 letifica dubios explorant aspide partus

903 utque Iouis uolucer calido cum protulit ouo

904 inplumis natos solis conuertit ad ortus

905 qui potuere pati radios et lumine recto

906 sustinuere diem caeli seruantur in usus

907 qui Phoebo cessere iacent sic pignora gentis

908 Psyllus habet siquis tactos non horruit angues

909 siquis donatis lusit serpentibus infans

910 nec solum gens illa sua contenta salute

911 excubat hospitibus contraque nocentia monstra

912 Psyllus adest populis qui tum Romana secutus

913 signa simul iussit statui tentoria ductor

914 primum quas ualli spatium conprendit harenas

915 expurgat cantu uerbisque fugantibus angues

916 ultima castrorum medicatus circumit ignis

917 hic ebulum stridet peregrinaque galbana sudant

918 et tamarix non laeta comas Eoaque costos

919 et panacea potens et Thessala centaurea

920 peucedanonque sonant flammis Erycinaque thapsos

921 et larices fumoque grauem serpentibus urunt

922 habrotonum et longe nascentis cornua cerui

923 sic nox tuta uiris at siquis peste diurna

924 fata trahit tunc sunt magicae miracula gentis

925 Psyllorumque ingens et rapti pugna ueneni

926 nam primum tacta designat membra saliua

927 quae cohibet uirus retinetque in uolnere pestem

928 plurima tunc uoluit spumanti carmina lingua

929 murmure continuo nec dat suspiria cursus

930 uolneris aut minimum patiuntur fata tacere

931 saepe quidem pestis nigris inserta medullis

932 excantata fugit sed siquod tardius audit

933 uirus et elicitum iussumque exire repugnat

934 tum super incumbens pallentia uolnera lambit

935 ore uenena trahens et siccat dentibus artus

936 extractamque potens gelido de corpore mortem

937 expuit et cuius morsus superauerit anguis

938 iam promptum Psyllis uel gustu nosse ueneni

939 hoc igitur tandem leuior Romana iuuentus

940 auxilio late squalentibus errat in aruis

941 bis positis Phoebe flammis bis luce recepta

942 uidit hareniuagum surgens fugiensque Catonem

943 iamque illi magis atque magis durescere puluis

944 coepit et in terram Libye spissata redire

945 iamque procul rarae nemorum se tollere frondes

946 surgere congesto non culta mapalia culmo

947 quanta dedit miseris melioris gaudia terrae

948 cum primum saeuos contra uidere leones

949 proxima Leptis erat cuius statione quieta